پرفروش‌ترين كتاب روز اول نمايشگاه كتاب تهران در بهار ۹۱، «شرح اسم» بود؛ كتابي كه روزهاي بعد به خبرسازترين كتاب آن دوره از نمايشگاه تبديل شد. وقتي كتاب درباره مقام معظم رهبري باشد، روز اول نمايشگاه خوب بفروشد و به يكباره توزيعش متوقف شود معلوم است كه بايد اخبار و حاشيه‌هاي فراواني اطرافش شكل بگيرد.
پرفروش‌ترين كتاب روز اول نمايشگاه كتاب تهران در بهار ۹۱، «شرح اسم» بود؛ كتابي كه روزهاي بعد به خبرسازترين كتاب آن دوره از نمايشگاه تبديل شد. وقتي كتاب درباره مقام معظم رهبري باشد، روز اول نمايشگاه خوب بفروشد و به يكباره توزيعش متوقف شود معلوم است كه بايد اخبار و حاشيه‌هاي فراواني اطرافش شكل بگيرد.
به گزارش خط نیوز و به نقل از رجانيوز، انتشار «شرح اسم» تازه جاي خالي چنين كتابي را به رخ مخاطبان خود كشيد؛ تازه خيلي‌ها متوجه اين سوال شدند كه راستي چرا بعد از گذشت سي سال از انقلاب اسلامي هنوز كتابي درباره رهبر حي آن وجود ندارد؟ اين جاي خالي آنقدر تكراري شده بود كه همه به بودنش عادت كرده بودند و دلشان به كارهاي متفرقه و مطالب پراكنده خوش بود. اما اين كارها هرگز نمي توانست جلوي شايعات، خاطرات غير مستند، مطالب غلو آميز و بدلياتي از اين دست را پر كند. همين چند خط كافي است تا ضرورت و اهميت اين كتاب را نشان دهد.
داستاني به استحكام تاريخ، تاريخي به دلنشيني داستان«شرح اسم» يك كتاب تاريخي است؛ البته نه از آن كتابهاي تاريخي كه قبل از خواندنش كلي خودتان را گرم كنيد و به استقبال يك كتاب خشك و پر از ارجاعات و پاورقي‌ها برويد. كتاب علي رغم اينكه در يك بستر تاريخي و با كمك گرفتن از اسناد و مدارك پيش مي‌رود ولي لحن و زباني داستاني دارد.
«سبک کتاب، رواییِ مستند است. داستان اصلی را راوی می‌گوید و هرجا که لازم است، اصل سند آورده می‌شود. روایتِ روای، ادبی، زیبا، گیرا و مبتنی بر اسناد یاد شده است. یعنی تمام آنچه راوی می‌گوید سند دارد، ولی به‌خاطر جلوگیری از زیاد شدن حجم پاورقی‌ها، سند نخورده است. هر کلامی که از ناحیه‌ی معظم‌له صادر شده یا نوشته شده، به‌صورت پُررنگ آمده و اسناد ساواک و صحبت‌های دیگران داخل گیومه. روایت راوی درآمیخته و ممزوج با اصل سندهاست. به وفور یافت می‌شود حالت‌هایی که متن پُررنگ در ادامه‌ی جمله‌ی راوی آمده و کامل‌کننده‌ی آن است و بعد از آن هم یک سند دیگر؛ به‌طوری‌که اگر قسمت‌های پُررنگ، عادی شوند و گیومه‌ها برداشته شوند، با یک متن یک‌دست مواجه خواهیم شد.»
نويسنده در مقدمه آورده است: «خواننده گرامي بداند كه جوشش ذهن نويسنده صرف وفاداري به اسناد و خاطرات گشته، و گاه بر خلاف تمايل خويش، از تفسير و تحليل خودداري شده است». اسناد و مداركي كه نويسنده در اينجا به آن اشاره مي كند شامل سه منبع است: اسناد ساواك كه منابع شهرباني و ارتش را هم در بر مي‌گرفته است؛ خاطراتي كه خود مقام معظم رهبري درباره زندگي خويش بيان فرموده اند و سوم، ديگر گفته ها و ديگر نوشته هايي كه ساير افراد درباره ايشان گفته يا نوشته‌اند.
تيزتر از لبه تيغاما تهيه چنين كتابي حتما با سختي هايي همراه بوده است. بخشي از اين سختي مربوط به مرحله قبل از نگارش، يعني جمع آوري اسناد و مدارك تاريخي است. چنانكه ناشر آن در مقدمه اين سختي را مربوط به فقد منابع، امساك برخي مراكز دست اندركار و پريشاني و پراكندگي اسناد موجود مي داند. اين سختي حتما در طول تمام يكسالي كه دو تيم تحقيقي پروژه مشغول جمع آوري اسناد بوده اند، آنان را همراهي مي‌كرده است.
اما جنس ديگري از دشواري نيز وجود دارد؛ وقتي بخواهي اثري تاريخي و مستند ارائه كني و از آنطرف شخصيتي كه در محوريت قرار دارد، رهبر سياسي و ديني يك امت است كه نوشتن درباره او حتما ملاحظاتي را در بر خواهد داشت، لاجرم بايد با اين سختي درآويزي. كاري كه نويسنده اثر بخوبي از پس آن برآمده است.
نويسنده‌اي كه كارش را بلد استنويسنده «هدايت الله بهبودي» است، كسي كه بي‌نياز از معرفي است و يكي از ستون‌هاي تاريخ‌نگاري شفاهي انقلاب و دفاع مقدس. كسي كه در اينجا نيز قطعا يكي از دلايل موفقيت كار بوده است و نام او در ذيل عنوان اثر به دل مخاطبان اين اطمينان را مي دهد كه كتابي با اين حجم ارزش وقت گذاشتن دارد.
بهبودي از كارزار با آنچه در بند بالا گفته شد سربلند بيرون آمده است و اين توفيق را خلاف گفته بدخواهان به لطف محافظه كاري بدست نياورده است. اگرچه او مي توانست با دوري گزيدن از روايات تاريخي و اسنادي كه ممكن است كمي حرف و حديث ايجاد كند، به ورطه مصلحت سنجي‌هاي كاذب ولي رايج بيفتد. اما چيزي كه امروز پيش روي ماست نشان مي دهد كه او فارغ از خيالِ تر شدن، دل به دريا زده و زندگي نامه تاريخي و مستندي را ارائه كرده است و البته با هنرمندي و دقتي كه ناشي از سي سال تجربه است، توانسته در طول ۱۸ ماهي كه مشغول نگارش بوده است جايگاه سوژه را حفظ كند.
آزادمردي يك روشنفكرنكته اي كه بايد به آن اشاره شود و از اين بابت قدرداني درست و درماني از نويسنده كتاب صورت گيرد اين است كه نوشتن زندگينامه رهبر انقلاب اسلامي و عالي ترين مقام جمهوري اسلامي، آنهم پس از انتخابات ۸۸ حتما يك «كار ضد روشنفكري است!»؛ البته اگر مراد از روشنفكر معناي مصطلح امروزي آن باشد كه بيشتر تنه به تنه مخالف خواني و غرغرو بودن مي‌زند و در همسايگي ژستهاي اپوزوسيوني مي‌نشيند وگرنه اگر روشنفكر را به معناي صحيحش بكار ببري خود بهبودي يكي از مصاديق آن خواهد بود. و كساني كه كمي دستي در هنر دارند مي‌دانند كه چنين اقداماتي تا چه حد مي‌تواند هزينه زا باشد و دوستان سابق را دلخور كند تا ايشان به چشمي ديگر به تو بنگرند.
اما بهبودي با علم به همه اينها پا در اين راه گذاشته است. كساني كه او را بيشتر مي شناسند مي توانند حدس بزنند كه انگيزه اصلي اين كار كاملا شخصي و علاقه او به شخصيت رهبر معظم انقلاب بوده است. چيزي كه اگر بندهاي ابتدايي مقدمه او بر كتاب را بخواني نيز، مي تواني به آن پي ببري؛ البته اگر با دقت بخواني و كنايه فهم باشي!
به هر حال اين كار حتما دست مريزاد دارد و آزادگي نويسنده را شايسته قدرداني و سپاسگذاري مي كند.
بخشهايي كه حذف شد، بخشهايي كه اضافه شداما سوالي كه پيرامون اين كتاب وجود دارد تغييراتي است كه در بين نسخه ابتدايي و نهايي ان ايجاد شده است. جمع آوري كتاب پس از يك روز توزيع در نمايشگاه كتاب، اين سوال را در ذهن ايجاد كرده است. و طبيعتا گزك خوبي به دست معاندان و بدخواهان داده است تا با آن بر طبل سانسور بكوبند. كما اينكه سايتهاي ضد انقلاب در اين زمينه كوتاهي نكردند و با آب و تاب فراوان جمع آوري نسخه اوليه را ناشي از ناراحتي رهبر انقلاب از درج برخي واقعيتها و حاشيه هاي زندگي خود دانستند و غرض ورزانه چنين جلوه دادند كه خارج شدن روايت اين كتاب از فضاي تعريف و تمجيد موجب اين ناراحتي بوده است.
البته همه اين تحليلهاي آبكي با انتشار نسخه جديد «شرح اسم» رنگ باخت و كركره اين حرفها بي سر و صدا پايين كشيده شد. احمد خزايي، مدير موسسه مطالعات و پژوهش‌هاي سياسي در مراسم رونمايي از ويراست دوم كتاب در اينباره چنين گفت:
«برخي از دوستان نقدهايي را به آن وارد كردند و ويراست جديد آن با رفع نواقص امروز رونمايي شد. ايرادات وارده به كتاب عمدتا اغلاط تاريخي بود و در ويراست جديد حسرت يك خط حذف و سانسور بر‌دل بدخواهان ماند. اگر هم چيزي حذف شده، مطالبي در منقبت شخصيت رهبري است كه به خواست خود ايشان حذف شده است. فكر نكنم هيچ كشوري در جهان حاضر باشد زندگي رهبرش را از كودكي در معرض قضاوت ديگران قرار دهد. شرح اسم محبوب ترین و آشناترین چهره انقلاب را معرفی می كند.»
اما مقابله دو نسخه منتشره از كتاب مي تواند حجت را بر مخاطبان تمام كند. كما اينكه احتمالا همين امر باعث شد تا ضدانقلاب ماجرا را كش ندهند وگرنه شما اگر جاي ضد انقلاب بوديد، همچين سوژه اي را مفت و مجاني از دست مي‌داديد؟!
در نسخه جديد نه تنها چيزي سانسور نشده است بلكه حتي حضرت آقا، خود چند خاطره را در اختيار نويسنده كتاب قرار داده اند كه اين به متن اضافه شده است. يا اشتباهاتي كه در تاريخ وقايع يا اسامي وجود داشته است مرتفع گرديده. يا مثلا حضرت آقا در جايي تاكيد داشته‌اند كه بايد از اساتيد ايشان با احترام ياد شود، يا اينكه ايشان در جايي تذكر داده اند كه استناد به گزارش ساواك مشهد مبني بر تعهد دادن آيت الله طبسي به ساواك كه در نسخه اوليه كتاب آمده است درست نيست. نكته اي كه وقتي تهيه كنندگان كتاب با دقت بيشتري سراغ اسناد مي روند به آن پي برده و در نسخه دوم اصلاح مي‌كنند.
علي اي حال وقتي ويراست اول و دوم كتاب هر دو حاضر است ديگربحث و جدل چه جايگاهي دارد؟ هر كسي شك دارد مي تواند دو نسخه را مقابله كند و تغييرات را ببيند. كه اگر اينكار انجام شود حتما سيه روي شود هر كه در او غش باشد!
البته گفتن اين نكته لازم است كه مگر قرار است چنين كتابي بدون در نظر گرفتن كوچكترين ملاحظه‌اي منتشر شود؟ یک فرد غیر سیاسی، مثلاً یک جانباز فداکار که الان هم در عرصه‌ی سیاست نیست، اگر بخواهد زندگی‌اش چاپ شود، یک یا چندبار قبل از چاپ، کتاب را با در نظر گرفتن ملاحظات شخصی مرور می‌کند؛ همان کتابی که از مصاحبه‌های خودش و با علم به کتاب شدن آنها نگاشته شده. قطعاً حدّ و گستردگی این ملاحظات، با توجه به جایگاه رفیع و حساس کنونی معظم‌له، خیلی بیشتر از یک فرد عادی است. خصوصاً که خاطرات بیان شده از ناحیه‌ی ایشان، در یک جمع مطمئن و خصوصی و با علم به محفوظ بودن آنها صورت گرفته و به‌همین جهت است که اتفاقات گوناگون با اسم افراد و حالات شخصی، بی‌پرده بیان شده است.
توزيع نه چندان خوبِ يك كتاب خيلي خوباما توليد اين كتاب يك بخش كار است و توزيعآ بخشي ديگر كه اهميتش كمتر از بخش اول نيست. مخاطبان بايد به راحتي كتاب را در كتابفروشي ها پيدا كنند و به سهولت امكان خريد و مطالعه آن را داشته باشند. اتفاقي كه تا كنون رخ نداده است.
براي پي بردن به اين امر كافي است چرخي در كتابفروشي ها بزنيد و يا اينكه مثل ما با چند كتابفروشي حزب اللهي تماس بگيريد. توزيع كتاب با تخفيف پايين كه سود كمتري را براي كتابفروشان كنار مي گذارد و فروش نقدي كتاب انتقاداتي است كه اين كتابفروشها نسبت به نحوه توزيع آن ابراز مي‌دارند.
اما براي آنكه يكطرفه به قاضي نرفته باشيم اين انتقادها را با شمس‌آبادي يكي از دست اندر كاران موسسه پژوهش‌ها و مطالعات سياسي كه نشار كتاب است، در ميان گذاشتيم. او تخفيف پايين كتاب را مي‌پذيرد و تخفيف ۲۵ درصدي را نسبت به عرف بازار كمتر مي داند اما دليل آنرا قيمت پايين كتاب مي داند. او با اشاره به گراني كاغذ و ساير هزينه‌ها مي گويد كه قيمت واقعي كتاب با اين قطع، حجم و كيفيت جلد و كاغذ چيزي حدود بيست و سه هزارتومكان است ولي ما داريم آنرا با همان ۱۵ هزار تومان اوليه ارائه ميكنيم. اين باعث شده است كه با تخفيف كمتري به پخش كننده ها بدهيم و آنها هم لاجرم با تخفيف كمتري به كتابفروشي ها بدهند.
شمس آبادي تاكيد مي كند كه ما دنبال سود بالا نيستيم اما هزينه‌ها راهي جز اين نمي گذارد. او همچنين جواب پيرامون فروش نقدي را هم مربوط به پخش كننده مي داند و البته آنرا هم به همين قيمت پايين و صرفه اقتصادي پايين آن ربط مي‌دهد.
شمس‌آبادي در پايان صحبتهايش به نكته جالبي اشاره مي‌كند. او ميگويد كه كتاب را براي خيلي از مجموعه‌هاي پخش كننده معروف فرستاده است ولي آنها حاضر به شخش ان نشده اند. مي‌گويم حتما بخاطر سود كمش بوده است. جوابش منفي است و ادامه مي‌دهد: آنوقت كه آنها جواب منفي دادند اصلا تخفيف را اعلام نكرده بوديم، همين كه اسم و موضوع كتاب را ديدند بي خيال شدند! البته الان پخش پكتا مشغول توزيع كتاب است.
حال شايد بتوان درباره ادعاي رسانه‌هاي بيگانه مبني بر دستور ويژه براي خريد كتاب براي كاركنان و نهادها و توزيع رايگان آن قضاوت كرد.
مديون قهرمان تاريخي كتاب هستمگفتن درباره «شرح اسم» را مي‌توان حالا حالاها ادامه داد، اما حقيقت آن است كه خواندن يا شنيدن درباره اين كتاب هيچوقت جاي خواندن آن را نمي‌گيرد؛ حتي اگر براي پيدا كردنش لازم باشد بيشتر از بقيه كتابها زحمت كشيده شود و تعداد بيشتري كتابفروشي مورد پرس و جو قرار بگيرند.
پايان دهنده گزارش درباره اين كتاب بهتر است سخنان پاياني نويسنده آن در مراسم رونمايي از «شرح اسم» باشد: « ۳نکته درباره این کتاب باید یادآوری کنم؛ نخستین نکته این است که یک فرد هنگامی می‌تواند یک اثر ادبی خلق کند که بر لبه تیغ ایستاد باشد. دوم اینکه سهم من از لباس دامادی این کتاب، تکه‌ای بیش نبوده، پس لباسی که من برای دامادی این کتاب داشته‌ام عاریتی بوده است و سوم اینکه در رمان، نویسنده، قهرمان را خلق می‌کند اما در کتاب‌های تاریخی این قهرمان است که نویسنده را می‌آفریند و نویسنده کتاب «شرح اسم» مدیون قهرمان تاریخی این کتاب است.»
