رییس‌جمهور در سخنانی که اخیرا درباره نحوه عملکرد کارکنان دولت ابراز داشته است به نکات کلیدی اشاره کرده است.
موضوعی که جهان نیوز در گزارش‌های مختلف از جمله «کارمندان دولت تافته جدابافته هستند؟»، «به راندمان کاری پایین کارمندان دولت، تعطیلات ناترازی هم اضافه شد!»، «حاشیه امن برخی کارمندان ستادی/ ماجرا چیست؟» و ... بدان پرداخته بود. این جای شکر دارد که «مسعود پزشکیان» در سال اول ریاست جمهوری خود چنین دیدگاه اصلاح گرانه و انتقادی به چرخه کاری و فرهنگ اشتغال دارد؛ البته با حلوا حلوا کردن قطعا دهان شیرین نمی‌شود و دولت با این رویکرد انتقادی سازنده باید برنامه عملیاتی تصحیحی و فعالی نیز داشته باشد.
بنابراین این دغدغه که از سوی رییس‌جمهور مطرح شده باید در حوزه کاری مورد توجه قرار گیرد؛ وگرنه در مقام سخن اگرچه یک حرف درست زده شده اما اگر خود با بی‌عملی همراه شود باید دولت را برای حرف‌های بدون عمل نیز مورد انتقاد قرار داد.
چه اینکه پزشکیان عنوان کرده که «اگر وضع موجود را بپذیریم، در همین وضعیت خواهیم ماند، اما اگر در پی وضعیت بهتری باشیم، آن‌گاه امکان ایجاد تحول فراهم خواهد شد.»
رئیس‌جمهور با انتقاد از ساختار ناکارآمد اداری کشور اظهار داشت: اکنون در دستگاه‌های ما مشخص نیست چه کسی مسئول چیست و در صورت عدم انجام وظیفه چگونه باید پاسخ‌گو باشد. این سه اصل باید در همه سطوح مدیریتی روشن و اجرایی شود.
پزشکیان با بیان اینکه مدیریت عملکرد نیروی انسانی و بودجه‌بندی بر اساس عملکرد از جمله این راهبردهاست، تصریح کرد: چرا کسی که کار نمی‌کند، حقوق می‌گیرد؟ و چرا میان افراد پرتلاش و کم‌کار تفاوتی نیست؟ در حال حاضر نیز در حال تلاش برای اجرای بودجه‌ریزی مبتنی بر عملکرد هستیم و از دانشگاه‌ها برای مشارکت دعوت کرده‌ایم.
اما در دولت چه ساختاری وجود دارد که باید اصلاح شود. این موارد در سخنان رئیس جمهور نیز موج می زند اما به طو تفکیکی می توان این چالش‌ها و خلل کاری در دولت را بررسی کرد.
تعطیلی‌های مختلف و بی‌قاعده
دایره تعطیلی های دولت در حال افزایش است. زمانی تعطیلی برای کارکنان و دستگاه های دولتی یک امر نامطلوب و نشدنی و یک تابو محسوب می شد اما حالا بدون قاعده لازم و به راحتی تعطیلات اعمال می‌شود. هر چند که باید ساعت‌های بی وقت را نیز بدان اضافه کرد که عملا کارمندان دولت چندین ساعت خصوصا با شروع فصل گرما در آغاز کار خود را به بطالت می گذرانند چراکه مثلا در 6 صبح کمتر ارباب رجوعی به آنان رجوع می‌کندن. اینکه راهکار هر موضوعی اعم از آلودگی هوا، کمبود انرژی از جمله برق و ... با تعطیلی و دستکاری ساعات ادارات دولتی همراه می شود خود فرهنگ کار را بی ارزش میکند.
تعطیلی‌های مکرر و غیرمنطقی ادارات دولتی باعث می‌شود کارکنان به جای تمرکز بر بهبود عملکرد، به دنبال فرصت‌های تعطیلی باشند. این روند منجر به کاهش انگیزه و روحیه کاری شده و فرهنگ "کار نکردن" را در بین کارمندان دولتی تقویت میکند. برخی گزارش‌ها نشان می‌دهند که کارمندان پس از تعطیلی‌های طولانی، انگیزه کمتری برای بازگشت به کار دارند و این مسئله بهره‌وری را به شدت کاهش داده است.
کانال تلگرام جهان نیوزبسیاری از تعطیلی‌ها به بهانه مدیریت مصرف انرژی (مانند کمبود گاز و برق) اعلام می‌شود، اما این نشان‌دهنده ضعف در برنامه‌ریزی بلندمدت است. به جای حل زیرساختی مشکلات، دولت به تعطیلی‌های موقت متوسل می‌شود که این روش نه تنها مشکل را حل نمی‌کند، بلکه به فرهنگ فرار از مسئولیت دامن می‌زند.
ناعدالتی و نبود دستگاه سنجش و ارزیابی
روحیه کاهلی در کارمندان دولت و اینکه به فکر ترک کار و رفتن به تفرجگاه‌ها باشند و یا از امکانات دولتی مثل امتیازات خاص بهره برداری کنند در برخی از کارکنان به وضوح دیده می شود. از این رو باید تعادل لازم در امتیازات و پاداش‌ها ایجاد شده و هر کسی که واقعا عملکرد خوب و نتیجه بخشی دارد دریافت کننده این امتیازات باشد. اما دیده می شود که در دولت کارکنان رسمی با ناعدالتی خاصی این خدمات را دریافت می کنند؛ درحالی که برخی از کارکنان که قراردادهای رسمی ندارند بیشتر فعالیت می کنند.
جالب است که میزان و سنجش مشخصی هم دراین عرصه وجود ندارد و تنها نوع قرارداد افراد باعث می شود که امتیازات میان آنان بیشتر و یا کمتر تقسیم شود. بنابراین ناعدالتی که در سخنان رئیس جمهور نیز مورد اشاره قرار گرفته در ادارات دولتی دیده می شود. درواقع در ادارات دولتی اصلا سیستم ارزیابی در این خصوص وجود ندارد و نوع قرارداد مشخص میکند که با وجود حتی بدون عمل بودن افراد پاداش وامتیاز به چه کسانی تعلقی بگیرد. همچنین دیده می شود که میزان کار و اشتغال در ادارات با میزان منابع انسانی همخوانی ندارد و حتی اتفاق می افتد که نیرو، کاری برای انجام ندارد. این روند باعث می‌شود افرادی که با روحیه کار و تلاش به مراکز دولتی پای می گذارند نیز این روحیه را کم کم از دست بدهند و در فضای فرهنگ کاهلی اداره جات دولتی حل و هضم شوند.
تقویت روحیه کاهلی در کارمندان دولت
نبود سیستم ارزیابی درست و تقسیم پاداش های بی قاعده و مناسبتی نه تنها به اقتصاد کشور آسیب می‌زند، بلکه روحیه کاری را در بین کارکنان دولت تضعیف کرده و فرهنگ "کاهلی" را رواج داده است. برای بهبود این وضعیت، نیاز به اصلاح ساختار اداری، افزایش نظارت بر عملکرد کارمندان، و کاهش تعطیلی‌های غیرضروری است. در غیر این صورت، این روند می‌تواند به کاهش بیشتر بهره‌وری و افزایش نارضایتی‌های اجتماعی منجر شود.
راندمان اداری پایین و توقع بالا
بسیاری از کارمندان دولت وقتی روز خود را آغاز می‌کنند برنامه مشخص کاری ندارند و کارها به خوبی میان افراد توزیع نمی شود. بطالت کاری میان کارمندان دولت بسیار زیاد است. اما در این میان کارمندان دولت توقع دارند در هر مناسبت به آنان هدیه و پاداشی داده شود و هم حقوق آنان افزایش یابد. طبق برخی نظریات، رفتار کارکنان تحت تأثیر انگیزه‌های روانی و محیط کاری است اما اینکه کارهای اداری را منوط به پاداش کنیم و حس مسئولیت پذیری در کارکنان تولید نشود خود به خود سبب می شود که راندمان کاری پایین بیاید. همچنین فضای آنارشی و بهم ریخته ای را در دولت می بینیم و به نظر نمی رسد سیستمی در دولت وجود داشته باشد که به جز ثبت و ضبط ساعات ورود و خروج کارکنان میزان کارایی آنان را به طور آماری نشان دهد.
همه این موارد نشان می دهد که چه از لحاظ سیستمی و چه از لحاظ روحیه کار باید اصلاحات مختلفی در حوزه کاری در دولت صورت گیرد. تحقیقات نشان می دهد بهره‌وری نیروی کار به کیفیت آموزش، مهارت‌ها و انگیزه‌های فردی بستگی دارد. انگیزه های کار در افراد و حس مسئولیت آنان باید افزایش یابد و این موارد نباید با وجه مادی تنها برابر و جبران شود. روحیه کار و تلاش و خدمت به مردم در ضمن مسئولیت پذیری در کارکنان دولت باید افزایش یابد. این کار باید با برنامه ریزی صحیح و عدم اجرای تصمیمات غلط مدیریتی مانند تعطیلی های مداوم که سبب ایجاد روحیه کاهلی می شود بهم بخورد و در اجرای آن اخلال ایجاد شود. کشور در این برهه زمانی به کار مضاعف نیاز دارد موضوعی که در دولت باید ضمن سیستمی سازی، ارزیابی مداوم، حذف نیروی مازاد و تعریف کار روزانه و تعیین هدف بلند مدت این روند اصلاح شود.
