نرمش قهرمانانه در بُعد اقتصادی خود، چه جایگاهی در اقتصاد مقاومتی دارد؟ آیا جزئی از آن است یا نقیض اقتصاد مقاومتی محسوب می‌شود؟ در صورت هم‌پوشانی، آیا نرمش قهرمانانه، تغییر رویه در دل اقتصاد مقاومتی است؟ شرط اساسی و لازم نرمش قهرمانانه در بُعد اقتصادی چیست؟
طی چند سال گذشته، هرچند که تلاش‌های ارزشمندی صورت گرفته است، لکن ابعاد و حدود اقتصاد مقاومتی به درستی شناخته نشده است؛ به گونه‌ای که ارائه‌ی تعریفی جامع و مانع از آن بسیار کار دشواری می‌نماید و همه روزه ابعاد متفاوتی از آن ظهور و بروز می‌کند.
مرتبط بودن اقتصاد مقاومتی و ادبیات آن با مسائل اقتصادی روز کشور باعث شده است تا همواره پرسشگری در رابطه با تناسب آن با مسائل محدثه‌ی اقتصادی، به یکی از حوزه‌های چالشی مبانی نظری آن مبدل گردد.
اخیراً رهبری (مد ظله العالی) بحث نرمش قهرمانانه را در حوزه‌ی مواجهه با تحریم‌های اقتصادی مطرح نموده‌اند؛ تحریم‌هایی که به نوعی پدیدآورنده‌ی بحث‌های مربوط به اقتصاد مقاومتی محسوب میشوند، لکن مسئله این است که نرمش قهرمانانه در بُعد اقتصادی خود، چه جایگاهی در اقتصاد مقاومتی دارد؟ آیا جزئی از آن است یا نقیض اقتصاد مقاومتی محسوب می‌شود؟ در صورت هم‌پوشانی، آیا نرمش قهرمانانه، تغییر رویه در دل اقتصاد مقاومتی است؟ و سؤالاتی از این دست که محتاج تدوین و تبیینی است که مقاله‌ی حاضر سعی دارد در حد بضاعت، بدان‌ها بپردازد.
**بازتعریف اقتصاد مقاومتی و انعطاف آن
علی‌رغم تعاریف ارائه‌شده از اقتصاد مقاومتی، باید اذعان کرد که به دلیل شمولیت آن و مبتنی بودن آن بر مبانی اقتصاد اسلامی (که خود محتاج کنکاش بسیار است)، همچنان به خوبی شناخته نشده است و حدود مشخصی برای آن نمی‌توان در نظر گرفت، لکن برخی از مفاهیم را می‌توان در نهایت از آن استنباط نمود. برداشت‌ها از اقتصاد مقاومتی به حدی گسترده بوده است که از تعبیر اقتصاد تهاجمی تا اقتصاد منقطع با خارج را شامل می‌گردد.
از مهم‌ترین مفاهیمی که از اقتصاد مقاومتی استخراج می‌شود بحث استقلال اقتصادی و مقاوم نمودن اقتصاد ملی است، ولی این به معنی همه‌ی اقتصاد مقاومتی نیست. اقتصاد مقاومتی را باید با توجه به نظریات دیگر جمهوری اسلامی، به ویژه در حوزه سیاست و روابط خارجی، تعریف نمود.
همان گونه که نظریه‌ی سیاسی جمهوری اسلامی تنها بر بُعد داخلی تکیه ننموده و سعی در اشاعه‌ی دیدگاه خود در پهنه‌ی جهان گسترده داشته است، به طوری که بسیاری جنبش بیداری اسلامی را متأثر از دیدگاه سیاسی جمهوری اسلامی می‌دانند، نظریه‌ی اقتصادی جمهوری اسلامی، که می‌توان اقتصاد مقاومتی را مقدمه‌ای بر آن دانست نیز صرفاً متکی به قوام ساختار اقتصادی کشور نخواهد بود و سعی خواهد داشت که نظریه‌ای اقتصادی، مستقل از نظریات موجود و بر پایه‌ی اقتصاد اسلامی، ارائه نماید.
با این دیدگاه، اقتصاد مقاومتی صرفاً معطوف به مقاوم کردن اقتصاد ملی یا مقابله با تحریم‌ها نخواهد بود، بلکه موارد مذکور صرفاً بهانه‌ای برای ورود به بحث اقتصاد مقاومتی بوده است که غایت آن را می‌توان ظهور و تبلور اقتصاد اسلامی دانست. از این جهت، ارائه‌ی تعریف از اقتصاد مقاومتی صرفاً نباید معطوف به شرایط کنونی کشور و معضلات موجود باشد، بلکه باید با جهان‌بینی مبتنی بر اسلام، تعریفی جامع و مانع ارائه نمود که با انعطاف‌پذیری لازم، مسائل و موضوعات محدثه‌ی جمهوری اسلامی را در بُعد اقتصادی پوشش دهد و بتواند در ادامه‌ی مسیر خود تا تدوین کامل اقتصاد اسلامی جریان یابد.
نرمش قهرمانانه در سایه‌ی اقتصاد مقاومتی
با تفسیر فوق می‌توان گفت که اقتصاد مقاومتی، در صورت تعریف دقیق، می‌تواند شامل رویه‌های متعددی گردد که هر کدام به شکوفایی و بالندگی قسمتی از آن می‌انجامد و از جمله‌ی آن، نرمش قهرمانانه است. با این تفسیر که نرمش قهرمانانه معطوف به تغییر رویکرد جهت نیل به حداکثر کارایی است. مثل آنکه شما در یک اتوبان، که مبدأ و مقصد آن مشخص است، رانندگی کنید؛ لکن در شرایطی لازم است در لاین سبقت به راه خود ادامه دهید و در شرایط دیگر احتیاج است به لاین کناری اتوبان بیایید و در آن لاین به راه خود ادامه دهید.
شرط اساسی و لازم نرمش قهرمانانه، بالاخص در بُعد اقتصادی که امکان ظهور دارد، آن است که تاکتیک مذکور موجب تسلط بیگانگان بر اقتصاد ملی نگردد؛[۲] چرا که امر مذکور از اهداف اصلی اقتصاد مقاومتی است. اگر این امر رخ دهد، نرمش قهرمانانه فرض خود را نقض کرده است و عملاً می‌توان گفت که دیگر نرمشی اتفاق نیفتاده است که قهرمانانه باشد، بلکه شکستنی بوده است که دستاوردهای چند سال اخیر را بر باد داده است.
رعایت شرط مذکور می‌تواند ضامن پیاده‌سازی اقتصاد مقاومتی در اقتصاد ایران باشد. لذا جدای از شرایط و الزامات سیاسی، برای عدم باج‌دهی در مقابل کشورهای بیگانه، تغییر تاکتیک عاقلانه در جهت نیل به اهداف والای اقتصادی، که مصداق بارز آن تبیین و اجرای اقتصاد مقاومتی است، منطقی به نظر می‌رسد؛ اما امر مذکور نباید دلیلی برای نقض هدف خود باشد.
نکته‌ی دیگر آنکه سرعت در تبیین و تفهیم ابعاد اقتصاد مقاومتی، با توجه به مبانی اقتصادی اسلامی، از ضروریات جامعه‌ی دانشگاهی و فرهیختگان اقتصادی معتقد به نظام است تا در افقی نه چندان دور، علاوه بر استفاده از دستاوردهای اقتصاد مقاومی، آن را آماده‌ی عرضه به ملت‌های خواهان استقلال و شکوفایی حقیقی اقتصادی کنیم. امر مذکور اولاً مستلزم کنکاش و اصطکاک جامعه‌ی دانشگاهی، به ویژه در حوزه‌ی نظر، مبتنی بر اصول اقتصاد اسلامی است و ثانیاً محتاج اعتماد و ایمان مسئولین اقتصادی به آن در حوزه‌ی اجراست تا با به‌کارگیری آن، علاوه بر شناسایی و ترمیم نقاط ضعف آن، الگویی مناسب به جهانیان عرضه گردد که به مراتب تأثیر بسزاتری در گسترش اندیشه‌‌ی ناب انقلاب اسلامی خواهد داشت.
**مؤخره
مبتنی بودن اقتصاد مقاومتی بر ستون‌های اقتصاد اسلامی و تجویز به‌کارگیری حداکثری درایت و هوش اقتصادی در آن، موجب گردیده است تا بتوان نرمش قهرمانانه را جزئی از اقتصاد مقاومتی دانست؛ به طوری که نه تنها نقیض اقتصاد مقاومتی نباشد، بلکه تبیین‌کننده‌ی آن و شکوفاساز یکی دیگر از ابعاد اقتصاد مقاومتی باشد.
ضرورت توجه به ابعاد اقتصاد مقاومتی در بازتعریف و شناسایی دقیق آن به بهانه‌ی نرمش قهرمانانه یا مسائلی از این دست، به خوبی احساس می‌شود؛ چرا که بدون قبض و بست مفاهیم اقتصاد مقاومتی، نمی‌توان آن را تئوریزه کرد و در نهایت پیشنهاداتی برای اجرا در اختیار مسئولین اقتصادی ذی‌ربط نهاد.
از نتایج بحث حاضر می‌تواند این باشد که مسئولین علمی کشور اجازه‌ی راه‌اندازی «کرسی‌های آزاد‌اندیشی اقتصادی» در فضای دانشگاهی کشور را با محوریت اقتصاد مقاومتی و در وهله‌ی بعدی اقتصاد اسلامی بدهند تا جامعه‌ی دانشگاهی با به چالش کشیدن بحث‌های پیرامون اقتصاد مقاومتی، ابعاد آن، از جمله نرمش قهرمانانه در این حوزه را مشخص نمایند. ضمن آنکه از دستاوردهای ضمنی برپایی چنین کرسی‌هایی، اولاً شناخت عمومی نسبت به اقتصاد اسلامی، ثانیاً ایجاد باور عمومی نسبت به آن و در نهایت کمک به تدوین و تئوریزه شدن اقتصاد اسلامی در بُعد نظر است. امر مذکور باعث می‌گردد تا مسئولین اجرایی کشور نیز با اعتماد و ایمان بیشتری به پیاده‌سازی اقتصاد اسلامی در بدنه‌ی اجرایی کشور روی آورند.
در نهایت باید گفت که نرمش قهرمانانه و دیگر جنبه‌هایی که از سوی رهبری مطرح میشوند، می‌تواند به روشن شدن ابعاد مختلف اقتصاد مقاومتی کمک شایانی نماید. مهم آن است که با تدبر در جنبه‌های مطرح‌شده، رابطه‌ها را به درستی شناسایی کنیم و در عمل به کار بگیریم.
پانویس
[۱] سوره نساء، آیه‌ی ۱۴۱: «...وَلَن یَجْعَلَ اللّهُ لِلْکَافِرِینَ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ سَبِیلًا»: و خداوند هرگز بر [زیان] مؤمنان براى کافران راه [تسلطى] قرار نداده است.
[۲] همان.
منبع: برهان
