مقاوم‌سازی سازه‌ها به ویژه در مناطق با بافت فرسوده همواره یکی از دغدغه‌های مهم در حوزه شهرسازی و معماری است. در استان کرمانشاه که به دلیل ویژگی‌های جغرافیایی و قرارگیری بر روی چندین گسل فعال زلزله‌خیز، موضوع مقاوم‌سازی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در این راستا، گفت‌وگوهایی با مسئولین برجسته در حوزه‌های میراث فرهنگی، شهرسازی و نظام مهندسی انجام شده که بررسی آن‌ها می‌تواند تصویری روشن از چالش‌ها و راهکارهای موجود در این زمینه ارائه دهد.
سرنوشت گره‌خوره بافت تاریخی با بافت فرسوده
در ابتدای این گزارش، داریوش فرمانی، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کرمانشاه در خصوص مقاوم‌سازی و چالش‌های موجود بر مسأله تعامل بین بافت فرسوده و ساختمان‌های تاریخی اشاره و اظهار کرد: برای مقاوم‌سازی ساختمان‌ها در این بافت‌ها، باید توجه ویژه‌ای به قوانین میراث فرهنگی داشته باشیم با این وجود تسهیلگری در روند مقاوم سازی و بازسازی ساختمان‌ها در کرمانشاه، یکی از اولویت‌های میراث فرهنگی است.
وی ادامه داد: بافت‌های فرسوده بخش عظیمی از شهر کرمانشاه را تشکیل می‌دهند، و یکی از مشکلات اصلی در بحث مقاوم‌سازی این است که این بافت‌ها در کنار ساختمان‌های تاریخی قرار دارند که در صورت ساخت و ساز جدید ممکن است به آثار تاریخی آسیب وارد کنند. به همین دلیل، لازم است همکاری و هماهنگی بیشتری بین میراث فرهنگی و شهرداری در این زمینه صورت گیرد.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کرمانشاه همچنین به مشکلات اجرایی در بازسازی بافت‌های فرسوده اشاره کرد و گفت: یکی از مشکلات عمده‌ای که در بافت‌های فرسوده داریم، محدودیت‌های نظام ارتفاعی است که برای ساختمان‌ها اعمال می‌شود. در بسیاری از مناطق، کوچه‌ها و معابر به اندازه کافی عرض ندارند که امکان عبور مصالح و ساخت‌وساز مقاوم فراهم شود. این مسأله سبب می‌شود که سرمایه‌گذاران تمایلی به ورود به این بخش نداشته باشند و به همین دلیل، مقاوم‌سازی در این بافت‌ها با مشکلات جدی روبه‌رو است.
کرمانشاه 1200 هکتار بافت فرسوده دارد
بیژن مرادی، معاون شهرسازی و معماری شهرداری کرمانشاه در تحلیل خود به مشکلات زیرساختی و اقتصادی موجود در بافت‌های فرسوده اشاره کرد.
وی از وجود بیش از یک هزار و 200 هکتار بافت فرسوده در کرمانشاه خبر داد و افزود: در این مناطق، به دلیل مشکلاتی همچون بار ترافیکی کوچه‌ها و معابر، نوسازی و مقاوم سازی سازه‌ها با مشکلات جدی مواجه است.
معاون شهرسازی و معماری شهرداری کرمانشاه تصریح کرد: بافت فرسوده کرمانشاه علاوه بر مشکلات زیرساختی، به دلیل قدمت تاریخی‌اش مشکلات ویژه‌ای در مقاوم‌سازی دارد. بسیاری از ساختمان‌های قدیمی که در این بافت‌ها قرار دارند، فاقد استانداردهای لازم برای مقابله با زلزله هستند و به همین دلیل، مقاوم‌سازی آن‌ها باید به طور جدی در دستور کار قرار گیرد.
وی اظهار کرد: در کنار موانع زیرساختی، نگرانی‌های اقتصادی و عدم تمایل برای سرمایه‌گذاری در این مناطق از جمله دلایلی است که موجب کندی پیشرفت در نوسازی و مقاوم‌سازی ساختمان‌ها شده است.
مرادی به قوانین و مشوق‌های قانونی اشاره کرد و گفت: طبق قانون، شهرداری‌ها موظف به نظارت بر مقاوم‌سازی و بهسازی بافت‌های فرسوده هستند. در دو سال گذشته، تعداد پروانه‌های صادرشده برای نوسازی این ساختمان‌ها افزایش یافته است، اما این امر به تنهایی کافی نیست و لازم است که بسته‌های حمایتی و مشوق‌های بیشتری برای مالکین و سرمایه‌گذاران فراهم شود.
وی در ادامه به مشکلات اجرایی اشاره کرد و خاطرنشان کرد: بسیاری از مالکان، در زمان ساخت و ساز، از قوانین و آیین‌نامه‌ها عدول می‌کنند و در نتیجه ساختمان‌هایی ساخته می‌شود که مقاومتی در برابر زلزله ندارند. شهرداری باید به عنوان نهاد ناظر، وظیفه خود را به درستی انجام دهد و از صدور پروانه برای ساختمان‌های غیرقانونی یا ناقص جلوگیری کند.
مرادی در پایان به نقش شهرداری در تسهیل این روند و نظارت بر ساخت و سازها اشاره کرد و افزود: شهرداری موظف است با همکاری سایر ارگان‌ها، طرح‌های مقاوم‌سازی را در این مناطق اجرا کند.
نظام مهندسی، تنها می‌تواند تخلفات را گزارش دهد
نورالدین زارعی، رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان استان کرمانشاه، نیز در خصوص وضعیت مقاوم‌سازی در استان و چالش‌های موجود صحبت کرد.
وی به مشکلات متعدد در زمینه رعایت آیین‌نامه‌های ساخت‌وساز اشاره کرد و گفت: یکی از مشکلات عمده ما در استان، احداث ساختمان‌های بدون مجوز است که نظارت مناسبی بر آن‌ها انجام نمی‌شود. علاوه بر این، بسیاری از مالکان به صورت غیرقانونی نقشه‌های اجرایی را تغییر می‌دهند و ساخت‌وسازها مطابق با استانداردهای لازم انجام نمی‌شود.
رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان استان کرمانشاه به نقش حیاتی نظام مهندسی در نظارت بر رعایت مقررات ساختمانی اشاره کرده و بر لزوم همکاری بین شهرداری، وزارت راه و شهرسازی و سایر نهادهای مربوطه تأکید کرد.
زارعی همچنین به نقش نظارت در جلوگیری از تخلفات اشاره کرد و گفت: ما به عنوان نظام مهندسی، تنها می‌توانیم تخلفات را گزارش دهیم و این مسئولیت شهرداری است که بر اساس گزارش‌های ما، جلوی ساخت‌وسازهای غیرقانونی را بگیرد.
چالش‌های مقاوم‌سازی در کرمانشاه، به ویژه در بافت‌های فرسوده، مجموعه‌ای از مشکلات اقتصادی، زیرساختی و اجرایی است که نیازمند همکاری میان دستگاه‌های مختلف می‌باشد.
مقامات مسئول از جمله مدیرکل میراث فرهنگی، معاون شهرداری و رئیس نظام مهندسی بر لزوم تسهیلگری در فرآیند مقاوم سازی تأکید دارند. اگرچه تاکنون اقدامات محدود و جسته و گریخته‌ای در این زمینه صورت گرفته است، اما برای دستیابی به نتایج ملموس‌تر و مؤثرتر، نیاز به؛
-تقویت هماهنگی بین نهادها: لازم است که همکاری و هماهنگی بیشتری میان شهرداری، سازمان نظام مهندسی و میراث فرهنگی برای حل مشکلات مقاوم‌سازی ایجاد شود.
- تشویق سرمایه‌گذاران: باید مشوق‌های مالی و تسهیلاتی برای سرمایه‌گذاران و مالکین بافت‌های فرسوده فراهم شود تا بتوانند در فرآیند مقاوم‌سازی مشارکت کنند.
- نظارت دقیق‌تر بر ساخت‌وساز: نقش نظارتی شهرداری و نظام مهندسی باید تقویت شود تا از بروز تخلفات در مراحل ساخت‌وساز جلوگیری شود و ساختمان‌ها مطابق با استانداردهای مقاوم‌سازی ساخته شوند.
در پایان، تحقق مقاوم‌سازی در کرمانشاه نیازمند تلاش مشترک تمامی نهادها و همکاری فعال جامعه شهری است تا با ایجاد بسترهای مناسب، خطرات احتمالی ناشی از زلزله‌ها کاهش یابد و ساختمان‌ها و بافت‌های تاریخی نیز به‌طور همزمان حفظ شوند.
